Pamiętacie jak w kwietniu prosiliśmy was o wypełnianie ankiet do pewnej pracy dyplomowej? Okazuje się, że teksty Hetfielda to idealny materiał na licencjat, bo autorka pracy w tym miesiącu właśnie się obroniła. Absolwentka wydziału filologicznego z łódzkiego SANu udowodniła to badając przetłumaczalność tekstów Blackened, Creeping Death, Dyers Eve oraz The Unforgiven. Dzisiaj możemy już z radością przybliżyć Wam więcej szczegółów na ten temat oraz co najważniejsze, omówić wnioski z nich płynące.




Zaczynając od początku warto wspomnieć, że praca dyplomowa została napisana w języku angielskim w oparciu o tłumaczenia tekstów Metalliki na język polski i w oryginale nosi dumny tytuł: „Lyrics’ Translatability – case study”. Nasza strona może się również pochwalić skromną częścią tego przedsięwzięcia, ponieważ jak twierdzi sama autorka to właśnie z overkilla wpłynęło do niej sporo wypełnionych ankiet (oraz próbek tłumaczeń potrzebnych do stworzenia wykresów i rozpoczęcia badań), a odzew był większy niż się spodziewała. W jej imieniu jeszcze raz dziękujemy Wam za udział i zaangażowanie w część badawczą pracy :)

Licencjat skupiał się przede wszystkim na tym czy, a jeśli tak, to w jaki sposób Blackened, Creeping Death, Dyers Eve oraz The Unforgiven można przetłumaczyć z oryginalnego języka angielskiego na język polski. Jak wiemy wszystkie cztery utwory zostały napisane na przestrzeni nieco ponad dekady, 30-37 lat temu, co stanowi wyzwanie dla ich prawidłowej interpretacji nie tylko pod względem językowym i tematycznym, ale przede wszystkim pod względem kulturowym, emocjonalnym i ideowym.

Nie sposób streścić osiemdziesięciu stron pracy autorki, więc zajmiemy się tym co dla nas najważniejsze - tłumaczeniami tekstów Hetfielda. W tym celu publikujemy przetłumaczone fragmenty pracy. Zapraszam na część pierwszą dotyczącą utworu Creeping Death.


Praca oryginalna: Daria Gałązka
Tłumaczenie: No Leaf Clover

Wielu fanów wierzy, że tekst Creeping Death został napisany nie tylko na podstawie filmu Dziesięcioro przykazań z 1956 roku, ale także został oparty na doświadczeniach z dzieciństwa Jamesa Hetfielda. Dla młodego, niespokojnego mężczyzny, zmagającego się z nadużywaniem alkoholu i prawdopodobnie innymi problemami związanymi z ogólnie pojętym zdrowiem psychicznym, wyrażanie swoich uczuć w tekstach było prawdopodobnie najlepszym i najbardziej niedestrukcyjnym sposobem radzenia sobie z problemami. Zilustrowana w filmie fabuła opowiada historię Mojżesza, ale to, co naprawdę przykuło uwagę autora tekstów, to historia Anioła Śmierci. Film jest mroczny, miejscami niebezpieczny, onieśmielający i fascynujący, zwłaszcza dla grupy młodych dorosłych, którzy interesowali się w danym czasie literaturą grozy i wszystkim, co obfitowało w straszność.




Pomysł o napisaniu takiej piosenki, pojawił się pewnego popołudnia, gdy James i nieżyjący już basista zespołu Cliff Burton oglądali Dziesięcioro przykazań, zamknięci w pokoju gdzieś w Szwecji. W 1984 roku tematy grozy, zgrywania Pana życia i śmierci oraz nadużycia władzy często pojawiały się w cięższej muzyce. Można powiedzieć, że thrashowo-heavy metalowe zespoły niemalże rywalizowały ze sobą o to, kto, spośród nich, mógłby napisać najbardziej brutalny tekst. Nawiązywanie do motywów religijnych w tekstach było odważnym posunięciem, czymś do czego trzeba było mieć jaja i czymś naprawdę nowym na scenie. James w Creeping Death udowodnił, że zespół nie musi być przesadnie agresywny w swoich tekstach, aby wyrazić własne zdanie i ostatecznie wygrać bitwę o najbardziej innowacyjną historię rodem z horroru. Wysiłek Jamesa się opłacił, bo chociaż niekoniecznie może się tak wydawać to Creeping Death zdaje się być jedną z pierwszych bardziej osobistych piosenek, jakie James kiedykolwiek napisał. Przeżył swoje dzieciństwo w wielkiej bojaźni Bożej, wychował się w środowisku, w którym religia była w centrum wszystkiego. Historia Anioła Śmierci mogła przypomnieć Jamesowi traumę z dzieciństwa i w rezultacie postanowił on przenieść na papier wszystkie swoje emocje dotyczące tychże lat. Jeszcze ciekawsze jest to, że historia pisana jest z perspektywy zabójcy. Jednym z głównych celów Anioła Śmierci było zabicie wszystkich pierworodnych egipskich dzieci płci męskiej. Wszyscy ci, których drzwi nie zostały pomalowane jagnięcą krwią, mieli stać się ofiarami. Podmiot liryczny prowadzi słuchacza przez kolejne egipskie plagi, przemyka przez historię jak śmierć. A co ciekawe, sam tytuł piosenki i ogólnie sam pomysł na piosenkę, został wybrany przez Burtona, którego to plagi jak i idea śmierci lirycznie zainspirowała. Możliwe, że pisząc: “Die by my hand/I’m creeping across the land/Killing first born man…”, James chciał przekazać, że w końcu zostawia za sobą swoją przeszłość i wspomnienia z dzieciństwa. W całym tekście wspomina kilka z siedmiu plag: “Blood, running red and strong/Down the Nile/Plague, darkness three days long/Hail to fire…”, jest to skuteczny sposób na wyrażenie agresywności i dręczących go wewnętrznych emocji. Teksty zawierają wiele odniesień nie tylko do filmu, ale także bezpośrednio do samej Biblii: “So let it be written/So let it be done…” lub “Now, let my people go…” są to fragmenty, które znajdziemy w angielskim tłumaczeniu Biblii i, które tylko wzmacniają autentyczność tekstu.



Pierwsze pytanie dotyczące Creeping Death, na które osoby ankietowane zostały poproszone, aby odpowiedzieć, brzmiało: „które tłumaczenie tytułu jest najlepsze”. Ankietowani mieli do wyboru dwa tłumaczenia: [Pełzająca śmierć] i [Czyhająca śmierć] oraz opcję [Żadne z podanych tłumaczeń nie jest poprawne/nie podoba mi się żadne z podanych tłumaczenia]. [Pełzająca śmierć], czyli tłumaczenie zaproponowane przez autorkę, wybrało 66,10% ankietowanych.



Wyniki te nie są szczególnie zaskakujące. [Pełzająca śmierć] jest w wprawdzie tłumaczeniem dosłownym, ale jednocześnie zawiera cały niezbędny przekaz i treści zawarte w tytule. Ciekawe jednak, że [Czyhająca śmierć] dostała prawie trzy razy mniej głosów niż [Pełzająca śmierć]. Być może dlatego, że słowo [Pełzać] jest bardziej chwytliwe niż [Czyhać] i raczej łatwiejsze do wymówienia, jest też częściej używane w języku potocznym. Co ciekawe, autorka pracy zdecydowała się przy tłumaczeniu na użycie słowa [Pełzać] za każdym razem, gdy w tekście piosenki pojawia się słowo [Creep/Creeping]. Dzięki temu zabiegowi całość tłumaczenia jest spójna, podczas gdy w próbkach, w których [Creep/Creeping] było za każdym razem inaczej tłumaczone, tekst prawie traci charakterystyczną dla siebie tożsamość.

W tabeli porównano tłumaczenie dwóch wersów piosenki zawierających słowo [Pełzać] i widać, że przy użyciu słowa [Pełzać] tłumaczenie jest atrakcyjniejsze i krótsze, co automatycznie łatwiej zaśpiewać.



Wykres poniżej pokazuje wyniki, które z tłumaczeń “Blood/running red and strong/down the Nile…” jest najlepsze. Opcja [Krew, płynąca Nilem rzeź], którą zaproponowała autorka pracy, uzyskała 19,90%.



Wyniki są zarówno interesujące, jak i zaskakujące. Wszystkie dostarczone tłumaczenia osiągnęły porównywalne rezultaty, aczkolwiek tylko [Krew, płynąca Nilem rzeź] jest na tyle krótka, aby można było ją zaśpiewać w oryginalnej aranżacji muzycznej. Co więcej, tylko [Krew, płynąca Nilem rzeź] jest chwytliwa, oddaje oryginalną metaforę i emocjonalny aspekt pierwowzoru. Żadne z pozostałych przekładów nie jest możliwe do zaśpiewania w oryginalnej aranżacji muzycznej, co jest jednym z głównych celów przekładu badanych w tej pracy piosenek.

Kolejny wykres również pokazuje wyniki, które tłumaczenie jest najlepsze. Opcja [Trzydniowa ciemność i płomień duszącego gradu], którą zaproponowała autorka, uzyskała zaledwie 7%.



Ciekawe, że opcja z największą liczbą głosów to opcja najmniej atrakcyjna, najmniej chwytliwa i co najważniejsze błędnie przekazująca znaczenie [Hail to fire]. Jest to jedyna opcja, w której [Hail to fire] jest tłumaczone dosłownie, z pominięciem oryginalnego znaczenia. Biorąc pod uwagę, że prawie 90% ankietowanych to publiczność Metalliki, oznacza to, że bardzo mały procent z nich jest świadomych pochodzenia tekstu. Taki rezultat ankiety skutkuje wewnętrznym sporem, czy tłumacz powinien skupiać swoją uwagę głównie na kulturowo-społecznym i geograficznym tle tekstu, czy też nie jest to rzeczywiście kluczowy aspekt przekładu i, dla lepszego zrozumienia przez publiczność, przetłumaczyć go w sposób dosłowny. Zastanawiające jest też to, że tłumaczenie zaproponowane przez autorkę [Trzydniowa ciemność I płomień duszącego gradu] najlepiej oddaje pierwotne znaczenie, ale uzyskało najmniej głosów. Co więcej, te tłumaczenie jest stosunkowo najłatwiejsze do zaśpiewania ze wszystkich otrzymanych propozycji tłumaczeń.

Kolejny wykres pokazuje wyniki pytania na temat: który fragment tłumaczenia jest najlepszy. Opcja [Wierząc w nieznajomego, w Zbawcę. Czekajcie, czterotysięczny czyn się dokonał], który został zaproponowany przez autorkę dostał 14,80% głosów.



Na uwagę zasługuje fakt, iż opcja twierdząca, że [Żadne z dostarczonych tłumaczeń nie jest poprawne/nie podoba mi się żadne z dostarczonych tłumaczeń] zdobyła największą liczbę głosów. Jest to całkiem zrozumiałe, aczkolwiek znaczenie fragmentu, który jest tutaj tłumaczony, jest łatwe do wyłapania i przełożenia na język polski (mając świadomość wszelkich powiązań i odniesień do Księgi Wyjścia).

Taki wynik po raz kolejny dowodzi, że rzeczywiste znaczenie i odniesienia kulturowe nie są najważniejszym aspektem przekładu.

Autorka pracy dyplmowej nie potrafi jednak wyjaśnić, dlaczego, na przykład, opcja [Wierzący w nieznanego Dostarczyciela. Czekajcie, coś musi być spełnione, minęło czterysta lat] osiągnęło tak wysoki odsetek głosów (14,80%). Przede wszystkim [The deliverer] nie ma znaczenia [Dostarczyciela] w kontekście całego tekstu, to szaleństwo, żeby tak to tłumaczyć. W tym konkretnym tłumaczeniu całe znaczenie, nie tylko podanego fragmentu, ale całego utworu jest całkowicie zlekceważone i niezrozumiane, co później stanowiłoby problem przy hipotetycznym przedstawieniu takiego tłumaczenia fanom zespołu. Warto też wspomnieć, że niemal wszystkie tłumaczenia, poza tekstem autorki [Wierząc w nieznajomego, w Zbawcę. Czekajcie, czterotysięczny czyn się dokona], zawierają jakiś błąd interpunkcyjny, gramatyczny lub logiczny.

Koniec części pierwszej, ciąg dalszy nastąpi